Vũ trụ

By Admin 27/03/2024 0
Vũ trụ

Ảnh của James Webb chụp lại những thiên hà xa xăm nhất hoàn toàn có thể nhận ra được bởi vì technology lúc bấy giờ.

Tuổi13,799 ± 0,021 tỷ năm[1]
Đường kínhChưa xác định; ngoài trái đất để ý được: 88×1026 m (28.5 Gpc hoặc 93 tỷ năm ánh sáng)[2]
Khối lượng (vật hóa học thường)Ít nhất 1053 kg[3]
Mật phỏng trung bình4,5 x 10−31 g/cm³ [4]
Nhiệt phỏng trung bình2,72548 K [5]
Các bộ phận chính Vật hóa học (baryon) thông thường (4,9%), vật hóa học tối (26,8%), tích điện tối (68,3%)[6]
Hình họcHầu như phẳng lì với sai số biên chỉ 0,4%[7]
Là 1 phần nhập loạt bài bác về
Vũ trụ học tập vật lý
  • Vụ Nổ Lớn · Vũ trụ
  • Tuổi của vũ trụ
  • Niên đại của vũ trụ

Vũ trụ sơ khai

Bạn đang xem: Vũ trụ

  • Phình to · Tổng thích hợp phân tử nhân
Nền
  • Sóng thú vị (GWB)
  • Vi sóng (CMB) · Neutrino (CNB)

Sự giãn nở · Tương lai

  • Định luật Hubble · Dịch gửi đỏ
  • Mở rộng lớn metric của ko gian
  • FLRW metric · Phương trình Friedmann
  • Vũ trụ ko đồng nhất
  • Tương lai của một ngoài trái đất giãn nở
  • Số phận sau nằm trong của vũ trụ
  • Vụ Rách Lớn
  • Vụ Co Lớn
  • Vụ Nảy Lớn

Thành phần · Cấu trúc

Thành phần
  • Mô hình Lambda-CDM
  • Năng lượng tối · Chất lỏng tối · Vật hóa học tối
Cấu trúc
  • Hình dạng vũ trụ
  • Galaxy filament · Hình trở thành thiên hà
  • Large quasar group
  • Cấu trúc tầm nấc lớn
  • Tái ion hóa · Hình trở thành cấu trúc
  • Khoảng rỗng vũ trụ

Thí nghiệm

  • Black Hole Initiative (BHI)
  • BOOMERanG
  • Vệ tinh ma COBE
  • Dark Energy Survey
  • Illustris project
  • Kính thiên văn không khí Planck
  • Khảo sát Bầu trời Kỹ thuật số Sloan (SDSS)
  • 2dF

  • Tàu thăm hỏi dò la Bất đẳng phía Vi sóng
    Wilkinson (WMAP)

Nhà khoa học

  • Aaronson
  • Alfvén
  • Alpher
  • Bharadwaj
  • Copernicus
  • de Sitter
  • Dicke
  • Ehlers
  • Einstein
  • Ellis
  • Friedman
  • Galileo
  • Gamow
  • Guth
  • Hawking
  • Hubble
  • Lemaître
  • Mather
  • Newton
  • Penrose
  • Penzias
  • Rubin
  • Schmidt
  • Smoot
  • Suntzeff
  • Sunyaev
  • Tolman
  • Wilson
  • Zel'dovich
  • Danh sách ngôi nhà ngoài trái đất học

Lịch sử

  • Sự tìm hiểu sự phản xạ nền
    vi sóng vũ trụ

  • Lịch sự của thuyết Vụ Nổ Lớn

  • Các phân tích và lý giải tôn giáo
    của thuyết Vụ Nổ Lớn

  • Thời gian dối biểu những thuyết ngoài trái đất học
  • Thể loại Thể loại
  •  Cổng vấn đề Thiên nhiên
  •  Cổng vấn đề Thiên văn học
  •  Cổng vấn đề Vật lý
  • x
  • t
  • s

Vũ trụ bao hàm toàn bộ những vật hóa học, tích điện và không khí hiện tại sở hữu, sẽ là một khối khái quát. Vũ trụ thời điểm hiện tại ko xác lập được độ cao thấp đúng mực, fake thuyết nhận định rằng nó và đã được không ngừng mở rộng kể từ lúc khởi điểm ở vụ nổ Big Bang khoảng tầm 13,8 tỷ năm vừa qua.[8][9][10][11][12][13] Vũ trụ bao hàm những hành tinh ma, sao, thiên hà, những bộ phận của không khí liên sao, những phân tử hạ nguyên vẹn tử nhỏ nhất, vật hóa học và tích điện. Vũ trụ để ý được sở hữu 2 lần bán kính vào lúc 28,5 tỷ parsec (93 tỷ năm ánh sáng) nhập thời khắc thời điểm hiện tại và dự tính có tầm khoảng 2 ngàn tỉ thiên hà nhập ngoài trái đất để ý được. Các ngôi nhà thiên văn không biết được độ cao thấp toàn thể của Vũ trụ là từng nào và cũng hoàn toàn có thể là gần như là vô hạn.[14] Những để ý và trở nên tân tiến của vật lý cơ lý thuyết đã hỗ trợ suy đoán rời khỏi bộ phận và sự tiến bộ triển của Vũ trụ.

Xuyên xuyên suốt những điển tích lịch sử dân tộc, những fake thuyết ngoài trái đất học tập và tinh ma nguyên vẹn học tập, bao hàm những quy mô khoa học tập, từng được khuyến cáo nhằm phân tích và lý giải những hiện tượng kỳ lạ để ý của Vũ trụ. Các thuyết địa tâm toan lượng trước tiên và đã được trở nên tân tiến bởi vì những ngôi nhà triết học tập Hy Lạp cổ truyền và triết học tập nén Độ.[15][16] Trải qua không ít thế kỷ, những để ý thiên văn càng ngày càng đúng mực rộng lớn đã lấy cho tới thuyết nhật tâm của Nicolaus Copernicus và dựa vào sản phẩm chiếm được kể từ Tycho Brahe, nâng cấp mang lại thuyết cơ về quy trình elip của hành tinh ma bởi vì Johannes Kepler, nhưng mà sau cuối được Isaac Newton phân tích và lý giải bởi vì lý thuyết thú vị của ông. Những nâng cấp để ý được xa xăm rộng lớn nhập Vũ trụ dẫn cho tới trái đất xem sét rằng Hệ Mặt Trời trực thuộc một thiên hà chứa chấp sản phẩm tỷ ngôi sao sáng, gọi là Ngân Hà. Sau cơ những ngôi nhà thiên văn vạc hình thành rằng thiên hà của tất cả chúng ta chỉ là 1 nhập số hàng trăm ngàn tỷ thiên hà không giống. Tại bên trên những quy tế bào lớn số 1, sự phân bổ những thiên hà được giả thiết là như nhau và như nhau vào cụ thể từng phía, tức là Vũ trụ không tồn tại biên hay 1 tâm quan trọng đặc biệt nào là cơ. Quan sát về việc phân bổ và vạch phổ của những thiên hà mang tới nhiều lý thuyết vật lý cơ ngoài trái đất học tập tân tiến. Khám phá huỷ nhập thời điểm đầu thế kỷ XX về việc dịch gửi đỏ ối nhập quang quẻ phổ của những thiên hà khêu ý rằng Vũ trụ đang được giãn nở, và tìm hiểu rời khỏi sự phản xạ nền vi sóng ngoài trái đất đã cho chúng ta thấy Vũ trụ cần sở hữu thời khắc khởi điểm.[17] Gần phía trên, những để ý vào thời điểm cuối những năm 1990 chỉ ra rằng sự giãn nở của Vũ trụ đang được gia tốc[18] đã cho chúng ta thấy bộ phận tích điện đa phần nhập Vũ trụ thuộc sở hữu một dạng không biết cho tới gọi là tích điện tối. Đa phần lượng nhập Vũ trụ này tồn bên trên bên dưới một dạng trước đó chưa từng nghe biết là vật hóa học tối.

Lý thuyết Vụ Nổ Lớn là quy mô ngoài trái đất học tập được đồng ý chấp thuận rộng thoải mái, nó mô tả về việc tạo hình và tiến bộ hóa của Vũ trụ. Không gian dối và thời hạn được dẫn đến nhập Vụ Nổ Lớn, và một lượng thắt chặt và cố định tích điện và vật hóa học choán tràn nhập nó; khi không khí giãn nở, tỷ lệ của vật hóa học và tích điện tách. Sau sự giãn nở thuở đầu, sức nóng phỏng Vũ trụ hạ xuống đầy đủ giá buốt được chấp nhận tạo hình lên những phân tử hạ nguyên vẹn tử trước tiên và tiếp theo là những nguyên vẹn tử giản dị. Các đám mây to đùng chứa chấp những yếu tố nguyên vẹn thủy này theo đuổi thời hạn bên dưới tác động của lực thú vị kết tụ lại trở thành những ngôi sao sáng. Nếu fake sử quy mô thịnh hành lúc bấy giờ là đích, thì tuổi tác của Vũ trụ có mức giá trị tính được kể từ những tài liệu để ý là 13,799 ± 0,021 tỷ năm.[1].

Có nhiều fake thiết đối nghịch tặc nhau về số phận sau nằm trong của Vũ trụ. Các ngôi nhà vật lý cơ và triết học tập vẫn ko biết chắc chắn về những gì, nếu như bất kể điều gì, sở hữu trước Vụ Nổ Lớn. phần lớn người phản chưng những ước đoán, nghi ngại ngẫu nhiên vấn đề nào là kể từ tình trạng trước này hoàn toàn có thể tích lũy được. Có một trong những fake thuyết về nhiều ngoài trái đất, nhập cơ một vài ba ngôi nhà ngoài trái đất học tập khuyến cáo rằng Vũ trụ hoàn toàn có thể là 1 nhập số nhiều ngoài trái đất nằm trong tồn bên trên tuy nhiên song cùng nhau [19][20].

Từ nguyên[sửa | sửa mã nguồn]

Từ "vũ trụ" nhập giờ Việt được vay mượn mượn kể từ giờ Hán "宇宙". Vũ "宇" nhập vũ trụ "宇宙" tức là không khí, còn trụ "宙" tức là thời hạn. Vũ trụ nghĩa mặt mũi chữ là không khí và thời hạn.[21]

Định nghĩa[sửa | sửa mã nguồn]

Vũ trụ hoàn toàn có thể được khái niệm là tất cả đang được tồn bên trên, tất cả vẫn tồn bên trên, và tất cả tiếp tục tồn bên trên.[22][23][24] Theo như nắm vững thời điểm hiện tại, Vũ trụ chứa chấp những trở thành phần: ko thời hạn, những dạng tích điện (bao bao gồm sự phản xạ năng lượng điện kể từ và vật chất), và những toan luật vật lý cơ tương tác đằm thắm bọn chúng. Vũ trụ bao hàm từng dạng sinh sống, từng lịch sử dân tộc, và thậm chí còn một trong những ngôi nhà triết học tập và khoa học tập khêu ý rằng nó bao hàm những ý tưởng phát minh như toán học tập và logic.[25][26][27]

Các tiến bộ trình và Vụ Nổ Lớn[sửa | sửa mã nguồn]

Mô hình được gật đầu đồng ý rộng thoải mái về xuất xứ của Vũ trụ này là lý thuyết Vụ Nổ Lớn.[28][29] Mô hình Vụ Nổ Lớn mô tả tình trạng nhanh nhất của Vũ trụ sở hữu tỷ lệ và sức nóng phỏng siêu rộng lớn và tiếp sau đó tình trạng này giãn nở bên trên từng điểm nhập không khí. Mô hình dựa vào thuyết kha khá rộng lớn và những fake thiết cơ phiên bản như tính như nhau và đẳng vị trí hướng của không khí. Phiên phiên bản của quy mô với hằng số ngoài trái đất học tập (Lambda) và vật hóa học tối giá buốt, gọi là quy mô Lambda-CDM, là quy mô giản dị nhất hỗ trợ cơ hội phân tích và lý giải hợp lí mang lại nhiều để ý không giống nhau nhập Vũ trụ. Mô hình Vụ Nổ Lớn phân tích và lý giải mang lại những để ý như sự đối sánh đằm thắm khoảng cách và dịch gửi đỏ ối của những thiên hà, tỉ lệ thành phần đằm thắm con số nguyên vẹn tử hiđrô với nguyên vẹn tử heli, và sự phản xạ nền vi sóng ngoài trái đất.

Tiến trình của Vũ trụ
Dòng thời hạn của ngoài trái đất. Đại diện cho việc tiến bộ hóa của ngoài trái đất nhập 13,77 tỷ năm. Hình phía trái tế bào mô tả khoảnh tương khắc nhanh nhất nhưng mà tất cả chúng ta hoàn toàn có thể thăm hỏi dò la lúc bấy giờ, khi 1 thời kỳ "lạm phát" dẫn đến sự bùng phát phát triển theo đuổi cung cấp số nhân nhập ngoài trái đất. (Kích thước được tế bào mô tả bởi vì phạm vi trực tiếp đứng của lưới nhập hình này.) Trong vài ba tỷ năm tiếp sau, sự giãn nở của ngoài trái đất từ từ trầm lắng khi vật hóa học nhập ngoài trái đất tự động kéo lên nhờ lực thú vị. Gần phía trên rộng lớn, sự giãn nở vẫn chính thức bức tốc quay về khi những hiệu quả đẩy của tích điện tối lấn lướt sự giãn nở của ngoài trái đất. Ánh sáng sủa rực rỡ tỏa nắng nhưng mà WMAP nhận ra được vạc rời khỏi khoảng tầm 375.000 năm sau khoản thời gian mức lạm phát và đã đi được từng ngoài trái đất nhưng mà không biến thành ngăn trở gì Tính từ lúc cơ. Các ĐK của thời hạn trước này được in vệt bên trên độ sáng này; nó cũng tạo ra trở thành đèn nền mang lại những trở nên tân tiến trong tương lai của ngoài trái đất. Trong biểu đồ gia dụng này, thời hạn truyền kể từ trái khoáy quý phái cần, chính vì thế bên trên ngẫu nhiên thời khắc nào là, Vũ trụ được màn trình diễn bởi vì một "lát" hình đĩa của biểu đồ gia dụng.
(Chú thích: Quantum Fluctuations: Dao động lượng tử; Inflation: Lạm pháp; Afterglow Light Pattern 375,000 yrs.: Mẫu độ sáng rực rỡ tỏa nắng 375.000 năm; Dark Ages: Thời kì đen sạm tối; 1st Stars about 400 million yrs.: Ngôi sao trước tiên khoảng tầm 400 triệu năm; Development of Galaxies, Planets, etc.: Sự trở nên tân tiến của những Thiên hà, Hành tinh ma, v.v.; Dark Energy Accelerated Expansion: Năng lượng tối không ngừng mở rộng được bức tốc.)
(Chú ý: duới hình sở hữu một thanh ngang này là thanh thời gian: Big Bang Expansion 13.77 billion years: Mở rộng lớn Big bang: 13.77 tỉ năm.)

Trạng thái giá buốt, quánh thuở đầu được gọi là kỷ nguyên vẹn Planck, một tiến độ ngắn ngủi kéo dãn dài kể từ khi thời hạn bởi vì 0 cho đến một đơn vị chức năng thời hạn Planck xấp xỉ bởi vì 10−43 giây. Trong kỷ nguyên vẹn Planck, từng loại vật hóa học và từng loại tích điện đều triệu tập nhập một tình trạng quánh, điểm lực thú vị được cho rằng trở lên trên mạnh ngang với những lực cơ phiên bản không giống, và toàn bộ những lực này hoàn toàn có thể vẫn thống nhất thực hiện một. Từ kỷ nguyên vẹn Planck, Vũ trụ vẫn giãn nở cho đến hình dạng thời điểm hiện tại, nhưng mà sở hữu kĩ năng nó vẫn trải qua loa một tiến độ mức lạm phát cực kỳ ngắn ngủi làm cho độ cao thấp của Vũ trụ đạt cho tới độ cao thấp to hơn nhiều chỉ nhập thấp hơn 10−32 giây.[30] Giai đoạn này thực hiện thường xuyên cút những khối viên vật hóa học sơ khai của Vũ trụ và nhằm lại nó nhập tình trạng đồng đều và đẳng phía như tất cả chúng ta để ý thấy thời buổi này. Các thăng giáng cơ học tập lượng tử nhập xuyên suốt quy trình này nhằm lại những thăng giáng tỷ lệ nhập Vũ trụ, nhưng mà tiếp sau đó phát triển thành chồi mống cho việc tạo hình những cấu tạo nhập Vũ trụ.[31]

Sau kỷ nguyên vẹn Planck và mức lạm phát cho tới những kỷ nguyên vẹn quark, hadron, và lepton. Theo Steven Weinberg, tía kỷ nguyên vẹn này kéo dãn dài khoảng tầm 13,82 giây sau thời khắc Vụ Nổ Lớn.[32] Sự xuất hiện tại của những yếu tố nhẹ nhàng hoàn toàn có thể được phân tích và lý giải bởi vì lý thuyết dựa vào sự giãn nở của không khí kết phù hợp với vật lý cơ phân tử nhân và vật lý cơ nguyên vẹn tử.[33] Khi Vũ trụ giãn nở, tỷ lệ tích điện của sự phản xạ năng lượng điện kể từ tụt giảm khá nhanh rộng lớn đối với tỷ lệ của vật hóa học cũng chính vì tích điện của một photon thuyên giảm bước sóng của chính nó. Cùng với Vũ trụ giãn nở và sức nóng phỏng sụt giảm, những phân tử cơ phiên bản phối kết hợp lại trở thành những phân tử tổng hợp to hơn và ổn định toan rộng lớn. Do vậy, chỉ vài ba giây sau Vụ Nổ Lớn, tạo hình những phân tử proton và neutron ổn định toan và rồi tạo hình lên những phân tử nhân nguyên vẹn tử trải qua những phản xạ phân tử nhân.[34][35] Quá trình này, gọi là tổ hợp phân tử nhân Vụ Nổ Lớn, dẫn cho tới sự xuất hiện lúc bấy giờ của những phân tử nhân nhẹ nhàng, bao hàm hiđrô, deuteri, và heli. Tổng thích hợp phân tử nhân Vụ Nổ Lớn kết thúc đẩy sau khoảng tầm đôi mươi phút, khi sức nóng phỏng Vũ trụ hạ xuống nấc không hề đầy đủ nhằm xẩy ra những phản xạ tổ hợp phân tử nhân nữa.[36] Tại tiến độ này, vật hóa học nhập Vũ trụ đa phần là plasma giá buốt quánh chứa chấp những electron đem năng lượng điện âm, những phân tử neutrino dung hòa và những phân tử nhân đem năng lượng điện dương. Các phân tử và phản phân tử liên tiếp va vấp chạm và diệt trở thành cặp photon và ngược lại. Kỷ nguyên vẹn này được gọi là kỷ nguyên vẹn photon, kéo dãn dài trong vòng 380 ngàn năm.[37]

Với photon không hề tương tác với vật hóa học nữa, Vũ trụ phi vào tiến độ vật hóa học cướp số đông về tỷ lệ (matter-dominated era; chú ý là tiến độ này sau khoảng tầm 47 ngàn năm Tính từ lúc Vụ Nổ Lớn,[38] bởi vì Vũ trụ vẫn như mùng sương lù mù đục-optical thick-đối với sự phản xạ. Trước tiến độ này là sự phản xạ cướp số đông và động lực của Vũ trụ bị phân phối bởi vì sự phản xạ.). Đến thời khắc của kỷ nguyên vẹn tái mét phối kết hợp - sau khoảng tầm 380 ngàn năm, electron và những phân tử nhân tạo hình lên những nguyên vẹn tử ổn định toan, được chấp nhận Vũ trụ trở lên trên nhập xuyên suốt với sóng năng lượng điện kể từ. Lúc này độ sáng hoàn toàn có thể Viral tự tại nhập không khí, và nó vẫn còn đó được để ý cho đến tận thời buổi này với tên thường gọi sự phản xạ nền vi sóng ngoài trái đất (CMB). Sau khoảng tầm 100 cho tới 300 triệu năm, những ngôi sao sáng trước tiên chính thức hình thành; đó là những ngôi sao sáng rất rộng, sáng sủa và phụ trách mang lại quy trình tái mét ion hóa của Vũ trụ. Bởi không tồn tại những yếu tố nặng trĩu rộng lớn lithi kể từ tiến độ tổ hợp phân tử nhân Vụ Nổ Lớn, những ngôi sao sáng này vẫn dẫn đến những yếu tố nặng trĩu trước tiên bởi vì quy trình tổ hợp phân tử nhân sao.[39] Vũ trụ cũng có một dạng tích điện bí hiểm gọi là tích điện tối; tỷ lệ tích điện của tích điện tối không bao giờ thay đổi theo đuổi thời hạn. Sau khoảng tầm 9,8 tỷ năm, Vũ trụ vẫn giãn nở mà đến mức phỏng làm cho tỷ lệ của vật hóa học nhỏ rộng lớn tỷ lệ của tích điện tối, lưu lại chính thức của tiến độ tích điện tối thống lĩnh Vũ trụ (dark-energy-dominated era).[40] Trong tiến độ này, sự giãn nở tăng thêm của Vũ trụ là vì tích điện tối.

Tính chất[sửa | sửa mã nguồn]

Không thời hạn của Vũ trụ thông thường được thể hiện tại kể từ phạm vi của không khí Euclid, khi coi không khí sở hữu tía chiều vật lý cơ, và thời hạn là 1 chiều không giống, phát triển thành "chiều loại tư".[41] bằng phẳng cơ hội phối kết hợp không khí và thời hạn trở thành một thực thể nhiều tạp toán học tập có một không hai gọi là không khí Minkowski, những ngôi nhà vật lý cơ đã lấy rời khỏi nhiều lý thuyết vật lý cơ mô tả những hiện tượng kỳ lạ nhập Vũ trụ theo đuổi một cơ hội thống nhất rộng lớn kể từ phạm vi siêu thiên hà cho đến nấc hạ nguyên vẹn tử.

Các sự khiếu nại nhập ko thời hạn ko được xác lập vô cùng kể từ không gian gian dối và khoảng tầm thời hạn nhưng mà sở hữu mối liên hệ tương so với hoạt động của một để ý viên. Không gian dối Minkowski mô tả sấp xỉ Vũ trụ khi không tồn tại lực hấp dẫn; nhiều tạp tựa-Riemann của thuyết kha khá rộng lớn mô tả Vũ trụ đúng mực rộng lớn khi trả ngôi trường thú vị và vật hóa học nhập ko thời hạn tứ chiều. Lý thuyết chão fake thiết sở hữu tồn bên trên những chiều nước ngoài lai không giống của ko thời hạn.

Trong tứ tương tác cơ phiên bản, lực thú vị cai trị Vũ trụ bên trên phạm vi độ cao thấp rộng lớn, bao hàm thiên hà và những cấu tạo to hơn. Các cảm giác thú vị sở hữu tính tích lũy; ngược lại, trong lúc cơ những cảm giác của năng lượng điện âm và năng lượng điện dương sở hữu Xu thế diệt cho nhau, làm cho lực năng lượng điện kể từ không tồn tại tác động nhiều bên trên quy tế bào rộng lớn của Vũ trụ. Hai tương tác sót lại, tương tác yếu đuối và tương tác mạnh, tách độ mạnh thuộc tính cực kỳ nhanh chóng theo đuổi khoảng cách và những cảm giác của bọn chúng đa phần đáng chú ý bên trên phạm vi hạ nguyên vẹn tử.

Vũ trụ chứa chấp vật hóa học nhiều hơn thế nữa phản vật hóa học, một sự chênh chếch sở hữu kĩ năng tương quan cho tới sự vi phạm CP nhập tương tác yếu đuối.[42] có vẻ như Vũ trụ cũng không tồn tại động lượng hoặc mômen động lượng. Sự vắng vẻ mặt mũi của năng lượng điện hoặc động lượng bên trên tổng thể hoàn toàn có thể bắt đầu từ những toan luật vật lý cơ được số đông những ngôi nhà khoa học tập thừa nhận (tương ứng toan luật Gauss và tính ko phân kỳ của fake tenxơ ứng suất-năng lượng-động lượng) nếu như Vũ trụ sở hữu biên số lượng giới hạn.[43]

Các Lever khoảng cách nhập Vũ trụ để ý được
Sơ đồ gia dụng địa điểm của Trái khu đất nhập Vũ trụ nhập hàng loạt tám phiên bản đồ gia dụng hiển thị kể từ trái khoáy quý phái cần, chính thức kể từ Trái khu đất, dịch rời cho tới Hệ Mặt trời, lên Vùng phụ cận trong số những vì thế sao, lên Dải Ngân hà, nhập Nhóm thiên hà tổng thể, lên Siêu đám Xử Nữ, lên siêu đám địa hạt của tất cả chúng ta, và kết thúc đẩy ở Vũ trụ để ý được.

Hình dạng[sửa | sửa mã nguồn]

Ba hình dạng hoàn toàn có thể của ngoài trái đất.

Thuyết kha khá tổng quát tháo mô tả ko thời hạn bị cong ra làm sao vì thế tác động của vật hóa học và tích điện. Tô pô hoặc hình học tập của Vũ trụ bao hàm cả hình học tập tổng thể nhập ngoài trái đất để ý được và hình học tập toàn viên. Các ngôi nhà ngoài trái đất học tập thông thường nghiên cứu và phân tích bên trên một nhát tách loại không khí chắc chắn của ko thời hạn gọi là những tọa phỏng đồng hoạt động. Phần ko thời hạn hoàn toàn có thể để ý được là phần nhìn ngược về nón độ sáng nhưng mà phân toan rời khỏi chân mây ngoài trái đất học tập. Chân trời ngoài trái đất học tập (cũng gọi là chân mây phân tử hoặc chân mây ánh sáng) là khoảng cách đo được nhưng mà kể từ cơ hoàn toàn có thể Phục hồi được thông tin[44] hoặc khoảng cách lớn số 1 nhưng mà phân tử hoàn toàn có thể đạt được nhằm cho tới để ý viên nhập phạm vi tuổi tác của Vũ trụ. Chân trời này là ranh giới biên trong những vùng để ý được và ko để ý được của Vũ trụ.[45][46] Sự tồn bên trên, đặc thù và chân thành và ý nghĩa của chân mây Vũ trụ học tập tùy thuộc vào từng quy mô ngoài trái đất học tập rõ ràng.

Một thông số cần thiết xác lập lên sau này tiến bộ hóa của Vũ trụ này là thông số tỷ lệ, Omega (Ω), khái niệm bởi vì tỷ lệ vật hóa học khoảng của Vũ trụ phân chia cho 1 độ quý hiếm số lượng giới hạn của tỷ lệ này. Việc sở hữu một trong những tía kĩ năng của hình dạng Vũ trụ tùy thuộc vào Ω sở hữu bởi vì, nhỏ rộng lớn hoặc to hơn 1. Tương ứng với những độ quý hiếm này là Vũ trụ phẳng lì, hé hoặc Vũ trụ đóng góp.[47]

Các để ý, bao hàm kể từ những tàu Cosmic Background Explorer (COBE), Tàu thăm hỏi dò la Bất đẳng phía Vi sóng Wilkinson (WMAP), và Planck vẽ phiên bản đồ gia dụng CMB, đã cho chúng ta thấy Vũ trụ không ngừng mở rộng vô hạn với tuổi tác hữu hạn như được mô tả bởi vì quy mô Friedmann–Lemaître–Robertson–Walker (FLRW).[48][49][50][51] Mô hình FLRW cũng cỗ vũ những quy mô ngoài trái đất mức lạm phát và quy mô chuẩn chỉnh của ngoài trái đất học tập, mô tả ngoài trái đất phẳng lì và như nhau với việc sở hữu đa phần của vật hóa học tối và tích điện tối.[52][53]

Tô pô toàn viên của Vũ trụ cực kỳ khó khăn xác lập và người tớ không biết đúng mực đặc thù này của Vũ trụ. Từ những tài liệu quan lại trắc CMB của tàu Planck, một trong những ngôi nhà vật lý cơ nhận định rằng tô pô của ngoài trái đất là hé, rộng lớn vô hạn sở hữu biên hoặc không tồn tại biên.[54][55]

Kích thước và những khu vực vực[sửa | sửa mã nguồn]

Xác toan độ cao thấp đúng mực của Vũ trụ là 1 yếu tố trở ngại. Theo như khái niệm sở hữu tính số lượng giới hạn, Vũ trụ là những loại nhập phạm vi ko thời hạn nhưng mà hoàn toàn có thể sở hữu thời cơ tương tác với tất cả chúng ta và ngược lại.[56] Theo thuyết kha khá tổng quát tháo, một trong những điểm của không khí sẽ không còn lúc nào tương tác được với tất cả chúng ta trong cả nhập thời hạn tồn bên trên của Vũ trụ cũng chính vì vận tốc độ sáng là số lượng giới hạn và sự giãn nở của không khí. Ví dụ, thông điệp vô tuyến gửi kể từ Trái Đất hoàn toàn có thể ko cho tới được một trong những điểm của không khí, trong cả nếu mà Vũ trụ tồn bên trên mãi mãi: vì thế không khí hoàn toàn có thể giãn nở nhanh chóng rộng lớn độ sáng truyền phía bên trong đó.[57]

Các vùng không khí không ở gần được cho rằng tồn bên trên và là 1 phần thực bên trên như tất cả chúng ta, mặc dù tất cả chúng ta ko lúc nào chạm với được bọn chúng. Vùng không khí nhưng mà tất cả chúng ta hoàn toàn có thể thu cảm nhận được vấn đề gọi là Vũ trụ để ý được. Nó tùy thuộc vào địa điểm của người xem. bằng phẳng cơ hội dịch rời, một để ý viên hoàn toàn có thể liên hệ được với cùng 1 vùng ko thời hạn to hơn đối với để ý viên đứng yên tĩnh. Dù thế, trong cả so với để ý viên dịch rời sớm nhất cũng ko thể tương tác được với toàn cỗ không khí. Nói cộng đồng, Vũ trụ để ý được lấy theo đuổi nghĩa của phần không khí Vũ trụ được để ý kể từ điểm thuận tiện của tất cả chúng ta kể từ Ngân Hà.

Xem thêm: CONG TY TNHH VU DIGITAL

Khoảng cơ hội riêng—khoảng cơ hội được đo bên trên 1 thời điểm rõ ràng, bao hàm địa điểm thời điểm hiện tại kể từ Trái Đất cho đến biên cương của Vũ trụ để ý được là bởi vì 46 tỷ năm độ sáng (14 tỷ parsec), vì thế 2 lần bán kính của Vũ trụ để ý được vào lúc 91 tỷ năm độ sáng (28×109 pc). Khoảng cơ hội độ sáng kể từ biên của Vũ trụ để ý được là xấp xỉ bởi vì tuổi tác của Vũ trụ nhân với vận tốc độ sáng, 13,8 tỷ năm độ sáng (4,2×109 pc), tuy nhiên khoảng cách này sẽ không màn trình diễn mang lại 1 thời điểm ngẫu nhiên không giống, cũng chính vì biên cương của Vũ trụ và Trái Đất đang được dịch rời dần dần rời khỏi xa xăm ngoài nhau.[58] Để đối chiếu, 2 lần bán kính của một thiên hà nổi bật sát bởi vì 30.000 năm độ sáng, và khoảng cách nổi bật đằm thắm nhị thiên hà phụ cận nhau là khoảng tầm 3 triệu năm độ sáng.[59] Ví dụ, 2 lần bán kính của Ngân Hà vào lúc 100.000 năm độ sáng,[60] và thiên hà rộng lớn sớm nhất với Ngân Hà, thiên hà Andromeda, ở tách rời khoảng tầm 2,5 triệu năm độ sáng.[61] Bởi vì thế tất cả chúng ta ko thể để ý không khí vượt lên trước ngoài biên cương của Vũ trụ để ý được, tất cả chúng ta ko thể hiểu rằng độ cao thấp của Vũ trụ là hữu hạn hoặc vô hạn.[14][62][63]

Tuổi và sự giãn nở[sửa | sửa mã nguồn]

Các ngôi nhà thiên văn đo lường tuổi tác của Vũ trụ bởi vì fake thiết rằng quy mô Lambda-CDM mô tả đúng mực sự tiến bộ hóa của Vũ trụ từ 1 tình trạng nguyên vẹn thủy cực kỳ giá buốt, đậm quánh và như nhau cho đến tình trạng thời điểm hiện tại và bọn họ triển khai đo những thông số ngoài trái đất học tập nhưng mà cấu trở thành lên quy mô này. Mô hình này được hiểu tương đối tốt về mặt mũi lý thuyết và được cỗ vũ bởi vì những quan lại trắc thiên văn với phỏng đúng mực cao mới đây như kể từ những tàu WMAP và Planck. Các sản phẩm này thông thường khớp với những quan lại trắc kể từ những dự án công trình tham khảo sự bất đẳng phía nhập sự phản xạ vi sóng ngoài trái đất, côn trùng tương tác đằm thắm dịch gửi đỏ ối và phỏng sáng sủa kể từ những vụ nổ siêu tân tinh ma loại Ia, và tham khảo những cụm thiên hà bên trên phạm vi rộng lớn bao hàm Điểm sáng xê dịch baryon tựa tiếng động (baryon acoustic oscillation). Những để ý không giống, như nghiên cứu và phân tích hằng số Hubble, sự phân bổ những cụm thiên hà, hiện tượng kỳ lạ thấu kính thú vị yếu đuối và tuổi tác của những cụm sao cầu, đều mang lại tài liệu nhất quán cùng nhau, kể từ cơ tạo nên luật lệ test chéo cánh mang lại quy mô chuẩn chỉnh của Vũ trụ học tập ở tiến độ con trẻ của ngoài trái đất tuy nhiên bớt đúng mực rộng lớn so với những đo lường nhập phạm vi sát Ngân Hà. Với sự ưu tiên về quy mô Lambda-CDM là đích, dùng nhiều nghệ thuật đo mang lại những thông số này được chấp nhận thu giá tốt trị xấp xỉ tốt nhất có thể về tuổi tác của Vũ trụ vào lúc 13,799 ± 0,021 tỷ năm (tính cho tới năm 2015).[1]

Theo thời hạn Vũ trụ và những bộ phận nhập nó tiến bộ hóa, ví dụ con số và sự phân bổ của những chuẩn chỉnh tinh ma và những thiên hà đều thay cho đổi[64] và chủ yếu không khí cũng giãn nở. Vì sự giãn nở này, những ngôi nhà khoa học tập hoàn toàn có thể ghi lại được độ sáng từ 1 thiên hà ở tách rời Trái Đất 30 tỷ năm độ sáng mặc dù độ sáng mới nhất chỉ cút được khoảng tầm thời hạn khoảng tầm 13 tỷ năm; nguyên do không khí đằm thắm bọn chúng vẫn không ngừng mở rộng rời khỏi. Sự giãn nở này phù phù hợp với để ý rằng độ sáng kể từ những thiên hà không ở gần khi cho tới được tranh bị đo thì đã trở nên dịch gửi sáng sủa phía đỏ; những photon vạc rời khỏi kể từ bọn chúng vẫn thất lạc dần dần tích điện và chuyển dời quý phái bước sóng dài ra hơn nữa (hay tần số thấp hơn) nhập xuyên suốt quãng lối hành trình dài của bọn chúng. Phân tích phổ kể từ những siêu tân tinh ma loại Ia đã cho chúng ta thấy sự giãn nở không khí là đang được vận tốc tăng.[65][66]

Càng nhiều vật hóa học nhập Vũ trụ, lực bú thú vị đằm thắm bọn chúng càng mạnh. Nếu Vũ trụ quá đậm quánh thì nó sẽ bị sớm thu hẹp trở thành một kỳ dị thú vị. Tuy nhiên, nếu như Vũ trụ chứa chấp quá không nhiều vật hóa học thì sự giãn nở tiếp tục vận tốc quá nhanh chóng ko đầy đủ thời hạn nhằm những hành tinh ma và hệ hành tinh ma tạo hình. Sau Vụ Nổ Lớn, Vũ trụ giãn nở một cơ hội đơn điệu. Thật sửng sốt là, Vũ trụ của tất cả chúng ta sở hữu tỷ lệ lượng vừa phải đích nhập cỡ khoảng tầm 5 proton bên trên một mét khối được chấp nhận sự giãn nở của không khí kéo dãn dài nhập xuyên suốt 13,8 tỷ năm vừa qua, một quãng thời hạn đầy đủ nhằm tạo hình lên ngoài trái đất để ý được như thời buổi này.[67]

Có những lực mang tính chất động lực hiệu quả lên những phân tử nhập Vũ trụ nhưng mà tác động cho tới vận tốc giãn nở. Trước năm 1998, số đông những ngôi nhà ngoài trái đất học tập nhận định rằng sự đội giá trị của hằng số Hubble tiếp tục tiến bộ cho tới tách dần dần theo đuổi thời hạn vì thế sự tác động của tương tác thú vị, vậy nên bọn họ thể hiện một đại lượng đo được nhập Vũ trụ này là thông số tụt giảm mà người ta hy vọng nó sở hữu tương tác thẳng cho tới tỷ lệ vật hóa học của Vũ trụ. Vào năm 1998, nhị group những ngôi nhà thiên văn song lập cùng nhau vẫn đo được thông số tụt giảm có mức giá trị xấp xỉ bởi vì −1 tuy nhiên không giống 0, hàm ý rằng vận tốc giãn nở thời buổi này của Vũ trụ là tăng thêm theo đuổi thời hạn.[18][68]

Không thời gian[sửa | sửa mã nguồn]

Không thời hạn là toàn cảnh mang lại từng sự khiếu nại vật lý cơ xảy ra—một sự khiếu nại là 1 điểm nhập ko thời hạn xác lập bởi vì những tọa phỏng không khí và thời hạn. Các nhân tố cơ phiên bản của ko thời hạn là những sự khiếu nại. Trong một ko thời hạn ngẫu nhiên, sự khiếu nại được xác lập một cơ hội có một không hai bởi vì địa điểm và thời hạn. Bởi vì thế những sự khiếu nại là những điểm ko thời hạn, nhập vật lý cơ kha khá tính truyền thống, địa điểm của một phân tử cơ phiên bản (giống như phân tử điểm) bên trên 1 thời điểm rõ ràng hoàn toàn có thể được ghi chép bởi vì . cũng có thể khái niệm ko thời hạn là thích hợp của từng sự khiếu nại tương tự như cơ hội một đường thẳng liền mạch là thích hợp của từng điểm bên trên nó, nhưng mà theo đuổi tuyên bố toán học tập gọi là nhiều tạp.[69]

Vũ trụ nhịn nhường như là 1 continum ko thời hạn chứa chấp tía chiều không khí một chiều thời khoảng tầm (thời gian). Trên khoảng, Vũ trụ sở hữu đặc thù hình học tập sát phẳng lì (hay phỏng cong không khí xấp xỉ bởi vì 0), tức là hình học tập Euclid là quy mô xấp xỉ chất lượng về hình học tập của Vũ trụ bên trên khoảng cách rộng lớn của chính nó.[70] Tại cấu tạo toàn viên, tô pô của ko thời hạn hoàn toàn có thể là không khí đơn liên (simply connected space), tương tự động như với một phía cầu, tối thiểu bên trên phạm vi Vũ trụ để ý được. Tuy nhiên, những để ý thời điểm hiện tại ko thể nước ngoài trừ một trong những kĩ năng rằng Vũ trụ được thêm nhiều chiều ẩn lấp liếm và ko thời hạn của Vũ trụ hoàn toàn có thể là không khí tô pô nhiều liên toàn viên (multiply connected global topology), tương tự động như tô pô của không khí hai phía so với mặt mũi của hình trụ hoặc hình vòng xuyến.[49][71][72][73]

Thành phần[sửa | sửa mã nguồn]

Mô phỏng sự tạo hình của những đám và sợi thiên hà bên trên quy tế bào rộng lớn theo đuổi quy mô Vật hóa học tối giá buốt kết phù hợp với tích điện tối. Khung hình chỉ ra rằng tiến bộ hóa của cấu tạo này nhập vỏ hộp thể tích 43 triệu parsec (hay 140 triệu năm ánh sáng) kể từ dịch gửi đỏ ối bởi vì 30 cho đến kỷ nguyên vẹn thời điểm hiện tại (hộp bên trên nằm trong phía trái z=30 cho tới vỏ hộp bên dưới nằm trong phía bên phải z=0). Mô phỏng được triển khai bên trên Trung tâm Quốc gia về Ứng dụng Siêu PC bởi vì Andrey Kravtsov (Đại học tập Chicago) và Anatoly Klypin (Đại học tập Bang New Mexico).

Vũ trụ chứa chấp phần rộng lớn những bộ phận tích điện tối, vật hóa học tối, và vật hóa học thường thì. Các bộ phận không giống là sự phản xạ năng lượng điện kể từ (ước tính cướp kể từ 0,005% lại gần 0,01%) và phản vật hóa học.[74][75][76] Tổng lượng sự phản xạ năng lượng điện kể từ tạo ra rời khỏi nhập Vũ trụ vẫn sụt giảm 50% nhập 2 tỷ năm vừa qua.[77][78]

Tỷ lệ Tỷ Lệ của từng loại vật hóa học và tích điện thay cho thay đổi nhập xuyên suốt lịch sử dân tộc của Vũ trụ.[79] Ngày ni, vật hóa học thường thì, bao hàm nguyên vẹn tử, sao, thiên hà, môi trường thiên nhiên không khí liên sao, và sự sinh sống, chỉ chiếm khoảng khoảng tầm 4,9% bộ phận của Vũ trụ.[6] Mật phỏng tổng thời điểm hiện tại của loại vật hóa học thường thì là cực kỳ thấp, chỉ tầm 4,5 × 10−31 gram bên trên một centimét khối, ứng với tỷ lệ của một proton nhập thể tích tứ mét khối.[4] Các ngôi nhà khoa học tập vẫn không biết được thực chất của tất cả tích điện tối và vật hóa học tối. Vật hóa học tối, một dạng vật hóa học bí hiểm nhưng mà những ngôi nhà vật lý cơ vẫn ko xem sét dạng của chính nó, cướp bộ phận khoảng tầm 26,8%. Năng lượng tối, hoàn toàn có thể xem như là tích điện của chân ko và là nguyên vẹn nhân tạo ra sự giãn nở vận tốc của Vũ trụ nhập lịch sử dân tộc mới đây của chính nó, bộ phận sót lại cướp khoảng tầm 68,3%.[6][80][81]

Bản đồ gia dụng vẽ những siêu đám thiên hà và khoảng tầm rỗng sát Trái Đất nhất.

Vật hóa học, vật hóa học tối, tích điện tối phân bổ đồng đều nhập toàn thể Vũ trụ khi xét phạm vi khoảng cách bên trên 300 triệu năm độ sáng.[82] Tuy nhiên, bên trên những phạm vi nhỏ rộng lớn, vật hóa học sở hữu Xu thế triệu tập lại trở thành cụm; nhiều nguyên vẹn tử hội tụ trở thành những ngôi sao sáng, những ngôi sao sáng triệu tập nhập thiên hà và phần rộng lớn những thiên hà quần tụ lại trở thành những đám, siêu đám và sau cuối là những sợi thiên hà (galaxy filament) bên trên những khoảng cách lớn số 1. Vũ trụ để ý được chứa chấp xấp xỉ 3×1023 ngôi sao[83] và rộng lớn 100 tỷ (1011) thiên hà.[84] Các thiên hà nổi bật xếp kể từ loại thiên hà lùn với vài ba chục triệu [85] (107) sao cho đến những thiên hà chứa chấp khoảng tầm một ngàn tỷ (1012)[86] sao. Giữa những cấu tạo này là những khoảng tầm rỗng (void) rộng lớn, với 2 lần bán kính nhập cỡ 10–150 Mpc (33 triệu–490 triệu ly). Ngân Hà trực thuộc Nhóm Địa Phương, rồi cho tới lượt nó thuộc sở hữu siêu đám Laniakea.[87] Siêu đám này trải rộng lớn bên trên 500 triệu năm độ sáng, trong lúc Nhóm Địa Phương sở hữu 2 lần bán kính xấp xỉ 10 triệu năm độ sáng.[88] Vũ trụ cũng có thể có những vùng rỗng hoang sơ kha khá lớn; khoảng tầm rỗng lớn số 1 từng đo được sở hữu 2 lần bán kính vào lúc 1,8 tỷ năm độ sáng (550 Mpc).[89]

Tỷ lệ Tỷ Lệ những bộ phận của Vũ trụ thời buổi này đối với thời khắc 380.000 năm tiếp theo Vụ Nổ Lớn, tài liệu tích lũy nhập 5 năm kể từ tàu WMAP (tính cho tới 2008).[90] (Do thực hiện tròn trĩnh, tổng những tỷ trọng này sẽ không đúng mực bởi vì 100%). Vấn đề này phản ánh số lượng giới hạn của WMAP khi xác lập vật hóa học tối và tích điện tối.

Trên quy tế bào to hơn những siêu đám thiên hà, Vũ trụ để ý được là đẳng phía, đồng nghĩa với việc những tài liệu mang tính chất hóa học đo đếm của Vũ trụ có mức giá trị như nhau vào cụ thể từng phía khi để ý kể từ Trái Đất. Vũ trụ chứa chấp tràn sự phản xạ vi sóng có tính đồng đều cao nhưng mà nó ứng với phổ sự phản xạ vật đen sạm nhập tình trạng thăng bằng sức nóng động ở sức nóng phỏng sát 2,72548 kelvin.[5] Tiên đề coi Vũ trụ là đồng đều và đẳng phía bên trên phạm vi khoảng cách rộng lớn được gọi là nguyên tắc ngoài trái đất học tập.[91] Nếu vật hóa học và tích điện nhập Vũ trụ phân bổ đồng đều và đẳng phía thì tiếp tục nhận ra tất cả như nhau khi để ý kể từ từng điểm[92] và Vũ trụ không tồn tại một tâm quan trọng đặc biệt nào là.[93]

Năng lượng tối[sửa | sửa mã nguồn]

Tại sao sự giãn nở của Vũ trụ lại bức tốc vẫn là 1 thắc mắc hóc búa so với những ngôi nhà ngoài trái đất học tập. Người tớ thông thường nhận định rằng "năng lượng tối", một dạng tích điện bí hiểm với fake thuyết tỷ lệ ko thay đổi và xuất hiện mọi chỗ nhập Vũ trụ là nguyên vẹn nhân của việc giãn nở này.[94] Theo nguyên tắc tương tự khối lượng-năng lượng, nhập phạm vi cỡ thiên hà, tỷ lệ của tích điện tối (~ 7 × 10−30 g/cm³) nhỏ rộng lớn thật nhiều đối với tỷ lệ của vật hóa học thường thì hoặc của tích điện tối chứa chấp nhập thể tích của một thiên hà nổi bật. Tuy nhiên, nhập thời kỳ tích điện tối cai trị lúc bấy giờ, nó lấn lướt bộ phận khối lượng-năng lượng của Vũ trụ cũng chính vì sự phân bổ đồng đều của chính nó ở mọi chỗ nhập không khí.[95][96]

Các ngôi nhà khoa học tập vẫn khuyến cáo nhị dạng nhưng mà tích điện tối hoàn toàn có thể gán mang lại này là hằng số ngoài trái đất học tập, một tỷ lệ tích điện không đổi choán tràn không khí ngoài trái đất,[97] và những ngôi trường vô phía như yếu tố loại năm (quintessence) hoặc ngôi trường moduli, những đại lượng động lực nhưng mà tỷ lệ tích điện hoàn toàn có thể thay cho thay đổi theo đuổi không khí và thời hạn. Các góp phần kể từ những ngôi trường vô phía nhưng mà ko thay đổi nhập không khí cũng thông thường được bao hàm nhập hằng số ngoài trái đất học tập. Trong khi, biến hóa nhỏ ở độ quý hiếm ngôi trường vô phía bởi vì sự phân bổ bất như nhau theo đuổi không khí làm cho cực kỳ khó khăn hoàn toàn có thể phân biệt những ngôi trường này với quy mô hằng số ngoài trái đất. Vật lý lượng tử cũng khêu ý hằng số này hoàn toàn có thể sở hữu xuất xứ kể từ tích điện chân ko (ví dụ sự xuất hiện tại của cảm giác Casimir). Dù thế độ quý hiếm đo được của tỷ lệ tích điện tối lại nhỏ rộng lớn 120 phen bậc kích cỡ đối với độ quý hiếm đo lường của lý thuyết ngôi trường lượng tử.

Vật hóa học tối[sửa | sửa mã nguồn]

Vật hóa học tối là loại vật hóa học fake thiết ko thể để ý được nhập phổ năng lượng điện kể từ, tuy nhiên theo đuổi đo lường nó cần cướp phần rộng lớn vật hóa học nhập Vũ trụ. Sự tồn bên trên và đặc thù của vật hóa học tối được suy đoán kể từ tác động thú vị của chính nó lên vật hóa học baryon, sự phản xạ và những cấu tạo rộng lớn nhập Vũ trụ. Ngoài neutrino, một loại được những ngôi nhà thiên văn vật lý cơ xếp nhập dạng vật hóa học tối giá buốt - hoàn toàn có thể vạc hiện tại trải qua những máy dò la đặt điều sâu dưới lòng đất, thì cho đến ni ko thể vạc hiện tại hiệu quả thẳng của vật hóa học tối lên những tranh bị thực nghiệm, làm cho nó phát triển thành một trong mỗi bí hiểm lớn số 1 của ngành thiên văn vật lý cơ tân tiến. Vật hóa học tối ko vạc rời khỏi hoặc hít vào độ sáng hoặc ngẫu nhiên sự phản xạ năng lượng điện kể từ nào là tại mức đáng chú ý. Theo sản phẩm quan lại trắc kể từ sự phản xạ nền vi sóng ngoài trái đất, vật hóa học tối cướp khoảng tầm 26,8% tổng bộ phận năng lượng-vật hóa học và 84,5% tổng bộ phận vật hóa học nhập Vũ trụ để ý được.[80][98]

Vật hóa học thường[sửa | sửa mã nguồn]

Ảnh chụp của Hubble về cụm sao con trẻ Westerlund 2 và môi trường thiên nhiên xung xung quanh nó.

Thành phần khối lượng-năng lượng cướp 4,9% sót lại của Vũ trụ là "vật hóa học thông thường", tức là bao hàm những loại nguyên vẹn tử, ion, electron và những vật thể nhưng mà bọn chúng cấu trở thành lên. Chúng bao hàm những sao, loại thiên thể dẫn đến phần rộng lớn độ sáng vạc rời khỏi kể từ những thiên hà, na ná khí và vết mờ do bụi nhập môi trường thiên nhiên liên sao (vd. những tinh ma vân) và liên thiên hà, những hành tinh ma, và mọi thứ thể xuất hiện nhập cuộc sống đời thường mỗi ngày nhưng mà tất cả chúng ta hoàn toàn có thể nuốm tóm, phát hành, nghiên cứu và phân tích và vạc hình thành.[99] Vật hóa học thường thì tồn bên trên nhập tứ tình trạng (hay pha): thể rắn, lỏng, khí, và plasma. Tuy nhiên, những tiến bộ cỗ nhập nghệ thuật thực nghiệm vẫn được chấp nhận một cách thực tế hóa được những tình trạng mới nhất của vật hóa học nhưng mà trước cơ chỉ được tiên toán tồn bên trên trên lý thuyết, này là dừng tụ Bose–Einstein và dừng tụ fermion.

Vật hóa học thông thường cấu trở thành kể từ nhị loại phân tử cơ bản: quark và lepton.[100] Ví dụ, phân tử proton tạo hình kể từ nhị phân tử quark lên và một phân tử quark xuống; phân tử neutron tạo hình kể từ nhị phân tử quark xuống và một phân tử quark lên; và electron là 1 loại nằm trong bọn họ lepton. Một nguyên vẹn tử có một phân tử nhân nguyên vẹn tử, nhưng mà vì thế những proton và neutron links cùng nhau, và những electron bên trên obitan nguyên vẹn tử. Bởi vì thế phần rộng lớn lượng của nguyên vẹn tử triệu tập bên trên phân tử nhân của chính nó, nhưng mà cấu trở thành kể từ những phân tử baryon, những ngôi nhà thiên văn học tập hay sử dụng thuật ngữ vật hóa học baryon nhằm mô tả vật hóa học thường thì, tuy vậy 1 phần nhỏ của loại "vật hóa học baryon" này là những electron và neutrino.

Ngay sau vụ nổ Big Bang, những proton và neutron nguyên vẹn thủy tạo hình kể từ dạng plasma quark–gluon của tiến độ nguyên sơ khi Vũ trụ "nguội" cút bên dưới nhị ngàn tỷ phỏng. Một vài ba phút sau, nhập quy trình tổ hợp phân tử nhân Big Bang, những phân tử nhân tạo hình nhờ việc phối kết hợp của những phân tử proton và neutron nguyên vẹn thủy. Quá trình tổ hợp này dẫn đến những yếu tố nhẹ nhàng như lithi và beryllium, trong lúc những yếu tố nặng trĩu rộng lớn bọn chúng lại được tạo ra kể từ quy trình không giống. Một số nguyên vẹn tử boron hoàn toàn có thể tạo hình nhập tiến độ này, tuy nhiên so với yếu tố nặng trĩu rộng lớn tiếp nối, carbon, đang không tạo hình rời khỏi một lượng đáng chú ý. Tổng thích hợp phân tử nhân Vụ Nổ Lớn kết thúc đẩy sau khoảng tầm đôi mươi phút vì thế sự tách nhanh gọn của sức nóng phỏng và tỷ lệ bởi vì sự giãn nở của Vũ trụ. Sự tạo hình những yếu tố nặng trĩu rộng lớn là vì sản phẩm của những quy trình tổ hợp phân tử nhân sao và tổ hợp phân tử nhân siêu tân tinh ma.[101]

Hạt sơ cấp[sửa | sửa mã nguồn]

A four-by-four table of particles. Columns are three generations of matter (fermions) and one of forces (bosons). In the first three columns, two rows contain quarks and two leptons. The top two rows' columns contain up (u) and down (d) quarks, charm (c) and strange (s) quarks, top (t) and bottom (b) quarks, and photon (γ) and gluon (g), respectively. The bottom two rows' columns contain electron neutrino (ν sub e) and electron (e), muon neutrino (ν sub μ) and muon (μ), and tau neutrino (ν sub τ) and tau (τ), and Z sup 0 and W sup ± weak force. Mass, charge, and spin are listed for each particle.
Mô hình chuẩn chỉnh của những phân tử sơ cấp: 12 fermion cơ phiên bản và 4 boson cơ phiên bản. Các boson chuẩn chỉnh (màu đỏ) bắt cặp với những fermion (màu tím và xanh), phóng to tướng hình vẽ để xem. Các cột là tía mới vật hóa học (những fermion) và những phân tử ngôi trường của tương tác (boson). Trong tía cột trước tiên, nhị sản phẩm bên trên là những phân tử quarks và nhị sản phẩm bên dưới là những lepton. Hai sản phẩm bên trên theo lần lượt là quark lên (u) và quark xuống (d), quark duyên (c) và quark kỳ lạ (s), quark đỉnh (t) và quark lòng (b), và photon (γ) và gluon (g), ngoài nằm trong là boson Higgs. Hai sản phẩm bên dưới chứa chấp theo lần lượt neutrino electron (νe) và electron (e), neutrino muon (νμ) và muon (μ), neutrino tau (ντ) và tau (τ), và những boson đem lực phân tử nhân yếu đuối Z0 và W±. Khối lượng, năng lượng điện, và spin được ghi chép rời khỏi cho từng loại phân tử.

Vật hóa học thường thì và những lực thuộc tính lên vật hóa học được mô tả theo đuổi đặc thù và sinh hoạt của những phân tử sơ cung cấp.[102] Các phân tử này nhiều khi được mô tả là cơ phiên bản, cũng chính vì nhịn nhường như bọn chúng không tồn tại cấu tạo phía bên trong, và người tớ không biết liệu bọn chúng liệu có phải là phân tử tổng hợp của những phân tử nhỏ rộng lớn hay là không.[103][104] Lý thuyết cần thiết trung tâm mô tả những phân tử sơ cung cấp là Mô hình Chuẩn, lý thuyết nhắc đến những tương tác năng lượng điện kể từ, tương tác yếu đuối và tương tác mạnh.[105] Mô hình Chuẩn và đã được kiểm triệu chứng và xác nhận bởi vì thực nghiệm tương quan cho tới sự tồn bên trên của những phân tử cấu trở thành lên vật chất: những phân tử quark và lepton, và những "phản hạt" đối ngẫu với bọn chúng, cũng tựa như những phân tử phụ trách truyền tương tác: photon, và boson W và Z , và gluon.[103] Mô hình Chuẩn cũng tiên lượng sự tồn bên trên của loại phân tử mới đây vừa mới được xác nhận tồn bên trên này là boson Higgs, loại phân tử đặc thù cho 1 ngôi trường nhập Vũ trụ nhưng mà phụ trách mang lại lượng của những phân tử sơ cung cấp.[106][107] Bởi vì thế nó vẫn thành công xuất sắc nhập phân tích và lý giải thật nhiều sản phẩm thực nghiệm, Mô hình Chuẩn song khi được xem như là "lý thuyết của từng thứ".[105] Tuy nhiên, Mô hình Chuẩn ko mô tả lực thú vị. Một lý thuyết thực sự "cho vớ cả" vẫn còn đó là tiềm năng xa xăm của ngành vật lý cơ lý thuyết.[108]

Hadron[sửa | sửa mã nguồn]

Hadron là những phân tử tổng hợp chứa chấp những quark links cùng nhau bởi vì lực phân tử nhân mạnh. Hadron được phân trở thành nhị họ: baryon (như proton và neutron) được cấu trở thành kể từ tía phân tử quark, và meson (như phân tử pion) được cấu trở thành từ 1 quark và một phản quark. Trong những hadron, proton là loại phân tử ổn định toan với thời hạn sinh sống rất mất thời gian, và neutron khi links nhập phân tử nhân nguyên vẹn tử cũng chính là loại ổn định toan. Các hadron không giống cực kỳ ko bền bên dưới những ĐK thông thường và vậy nên bọn chúng là những bộ phận ko đáng chú ý nhập Vũ trụ. Từ xấp xỉ 10−6 giây sau vụ nổ Big Bang, nhập tiến độ gọi là kỷ nguyên vẹn hadron, sức nóng phỏng của Vũ trụ vẫn tách đáng chú ý được chấp nhận những phân tử quark links với những gluon sẽ tạo trở thành hadron, và lượng của Vũ trụ tiến độ này đa phần góp phần kể từ những hadron. Nhiệt phỏng khi đầu đầy đủ cao khiến cho luật lệ tạo hình những cặp hadron/phản-hadron, nhưng mà lưu giữ mang lại vật hóa học và phản vật hóa học nhập tình trạng thăng bằng sức nóng động. Tuy nhiên, khi sức nóng phỏng Vũ trụ kế tiếp tách, những cặp hadron/phản-hadron không hề tồn bên trên nữa. Đa số những hadron và phản-hadron diệt cho nhau nhập phản xạ diệt cặp hạt-phản phân tử, chỉ nhằm lại một lượng nhỏ hadron tại thời điệm Vũ trụ mới nhất trải qua loa quãng thời hạn một giây.[109]: 244–266

Lepton[sửa | sửa mã nguồn]

Lepton là loại phân tử sơ cung cấp sở hữu spin cung cấp nguyên vẹn ko nhập cuộc nhập tương tác mạnh tuy nhiên nó tuân theo đuổi nguyên tắc loại trừ Pauli; không tồn tại nhị lepton và một mới nào là hoàn toàn có thể ở và một tình trạng bên trên và một thời hạn.[110] Có nhị lớp lepton: những lepton đem năng lượng điện (còn được nghe biết lepton giống electron), và những lepton dung hòa (hay những phân tử neutrino). Electron là phân tử ổn định toan và là lepton đem năng lượng điện thịnh hành nhất nhập Vũ trụ, trong lúc muon và tau là những phân tử ko bền nhưng mà nhanh gọn phân chảy sau khoản thời gian được dẫn đến kể từ những va vấp chạm tích điện cao, như ở phản xạ tia ngoài trái đất phun phá huỷ bầu khí quyển hoặc triển khai trong những máy vận tốc.[111][112] Các lepton đem năng lượng điện hoàn toàn có thể kết phù hợp với những phân tử không giống sẽ tạo trở thành nhiều loại phân tử tổng hợp không giống nhau tựa như những nguyên vẹn tử và positronium. Electron phân phối gần như là từng đặc thù chất hóa học của những yếu tố và thích hợp hóa học vì thế bọn chúng tạo ra những obitan nguyên vẹn tử. Neutrino tương tác hiếm hoi với những phân tử không giống, và vậy nên cực kỳ khó khăn theo đuổi dõi được bọn chúng. Các loại phân tử chứa chấp sản phẩm tỷ tỷ neutrino cất cánh từng Vũ trụ tuy nhiên hầu hất đều ko tương tác với vật hóa học thường thì.[113]

Có một tiến độ ngắn ngủi nhập quy trình tiến bộ hóa khi nguyên sơ của Vũ trụ nhưng mà những phân tử lepton sở hữu lượng đa phần. Nó chính thức sát 1 giây sau Vụ Nổ Lớn, sau khoản thời gian phần rộng lớn những hadron và phản hadron diệt cho nhau khi kết thúc đẩy kỷ nguyên vẹn hadron. Trong kỷ nguyên vẹn lepton, sức nóng phỏng của Vũ trụ vẫn còn đó đầy đủ cao nhằm lưu giữ những phản xạ sinh cặp lepton/phản-lepton, vì thế thời điểm hiện tại những lepton và phản-lepton ở nhập tình trạng thăng bằng sức nóng động. Đến xấp xỉ 10 giây Tính từ lúc Vụ Nổ Lớn, sức nóng phỏng của Vũ trụ hạ xuống bên dưới điểm nhưng mà cặp lepton và phản-lepton ko thể dẫn đến được nữa.[114] Gần như toàn cỗ lepton và phản-lepton tiếp sau đó diệt cho nhau, chỉ từ lại dư một không nhiều lepton. Khối lượng-năng lượng của Vũ trụ khi cơ đa phần vì thế những photon góp phần và Vũ trụ tiến bộ cho tới tiến độ kỷ nguyên vẹn photon.[115][116]

Photon[sửa | sửa mã nguồn]

Photon là phân tử lượng tử của độ sáng và toàn bộ những sự phản xạ năng lượng điện kể từ không giống. Nó cũng chính là phân tử truyền tương tác của lực năng lượng điện kể từ, thậm chí còn so với tình huống tương tác trải qua những photon ảo. Hiệu ứng của lực năng lượng điện kể từ hoàn toàn có thể đơn giản để ý bên trên cung cấp vi tế bào và mô hình lớn cũng chính vì photon sở hữu lượng nghỉ ngơi bởi vì 0; điều này được chấp nhận tương tác sở hữu phạm vi thuộc tính bên trên khoảng cách rộng lớn. Giống như toàn bộ những phân tử sơ cung cấp không giống, photon được phân tích và lý giải bởi vì cơ học tập lượng tử và nó thể hiện tại lưỡng tính sóng phân tử, những đặc thù sở hữu của sóng lẫn lộn của phân tử.

Kỷ nguyên vẹn photon chính thức sau khoản thời gian phần lớn những lepton và phản-lepton diệt cho nhau bên trên cuối kỷ nguyên vẹn lepton, khoảng tầm 10 giây sau Big Bang. Hạt nhân nguyên vẹn tử được dẫn đến nhập quy trình tổ hợp phân tử nhân xuất hiện tại nhập thời hạn một vài ba phút của kỷ nguyên vẹn photon. Vũ trụ nhập kỷ nguyên vẹn này bao hàm tình trạng vật hóa học plasma giá buốt quánh của những phân tử nhân, electron và photon. Khoảng 380.000 năm tiếp theo Big Bang, sức nóng phỏng của Vũ trụ hạ xuống cho tới độ quý hiếm được chấp nhận những electron hoàn toàn có thể kết phù hợp với phân tử nhân nguyên vẹn tử sẽ tạo rời khỏi những nguyên vẹn tử dung hòa. Kết trái khoáy là, photon không hề thông thường xuyên tương tác với vật hóa học nữa và Vũ trụ trở lên trên "sáng rõ" rộng lớn. Các photon sở hữu dịch gửi đỏ ối rộng lớn kể từ tiến độ tạo ra sự phản xạ nền vi sóng ngoài trái đất. Những thăng giáng nhỏ nhập sức nóng phỏng và tỷ lệ vạc hiện tại thấy nhập CMB đó là những "mầm mống" nguyên sơ nhưng mà kể từ cơ những cấu tạo nhập Vũ trụ tạo hình lên.[109]: 244–266

Các quy mô ngoài trái đất học[sửa | sửa mã nguồn]

Mô hình dựa vào thuyết kha khá tổng quát[sửa | sửa mã nguồn]

Thuyết kha khá rộng lớn là lý thuyết hình học tập về lực thú vị vì thế Albert Einstein thể hiện nhập năm 1915 và là mô tả thời điểm hiện tại của thú vị nhập vật lý cơ tân tiến. Nó là hạ tầng cho những quy mô vật lý cơ của Vũ trụ. Thuyết kha khá tổng quát tháo không ngừng mở rộng phạm vi của thuyết kha khá hẹp và toan luật vạn vật thú vị của Newton, mang tới cơ hội mô tả thống nhất về thú vị như thể đặc thù hình học tập của không khí và thời hạn, hay là không thời hạn. điều đặc biệt, phỏng cong của ko thời hạn sở hữu tương tác thẳng với tích điện và động lượng của vật hóa học và sự phản xạ xuất hiện nhập tiện thể tích mang lại trước. Liên hệ này được xác lập bởi vì phương trình ngôi trường Einstein, một hệ phương trình vi phân riêng biệt phần. Trong thuyết kha khá rộng lớn, sự phân bổ của vật hóa học và tích điện xác lập rời khỏi hình học tập của ko thời hạn, kể từ cơ mô tả hoạt động sở hữu vận tốc của vật hóa học. Do vậy, một trong những nghiệm của phương trình ngôi trường Einstein mô tả sự tiến bộ triển của Vũ trụ. Kết phù hợp với những độ quý hiếm đo về con số, loại và sự phân bổ của vật hóa học nhập Vũ trụ, những phương trình của thuyết kha khá tổng quát tháo mô tả sự hoạt động của Vũ trụ theo đuổi thời hạn.[117]

Với fake sử của nguyên tắc ngoài trái đất học tập về Vũ trụ sở hữu đặc thù như nhau và đẳng phía ở mọi chỗ, sở hữu một nghiệm rõ ràng đúng mực của phương trình ngôi trường mô tả Vũ trụ này là tenxơ mêtric gọi là mêtric Friedmann–Lemaître–Robertson–Walker,

trong cơ (r, θ, φ) là những tọa phỏng ứng nhập hệ tọa phỏng cầu. Mêtric này chỉ mất nhị thông số ko xác lập. Đó là thông số ko loại nguyên vẹn tỷ trọng dịch gửi phỏng lâu năm (dimensionless length scale factor) R mô tả độ cao thấp của Vũ trụ như là 1 hàm số của thời gian; độ quý hiếm R tăng biểu thị cho việc giãn nở của Vũ trụ.[118] Chỉ số phỏng cong k mô tả hình học tập của Vũ trụ. Chỉ số k được khái niệm bởi vì 0 ứng mang lại hình học tập Euclid phẳng lì, bởi vì 1 ứng với không khí có tính cong toàn phần dương, hoặc bởi vì −1 ứng với không khí có tính cong âm.[119] Giá trị của hàm số R theo đuổi trở nên thời hạn t tùy thuộc vào chỉ số k và hằng số ngoài trái đất học tập Λ.[117] Hằng số ngoài trái đất học tập màn trình diễn mang lại tỷ lệ tích điện của chân ko nhập Vũ trụ và sở hữu kĩ năng tương tác cho tới tích điện tối.[81] Phương trình mô tả R biến hóa ra làm sao theo đuổi thời hạn được gọi là phương trình Friedmann có tên ngôi nhà vật lý cơ Alexander Friedmann.[120]

Kết trái khoáy chiếm được mang lại R(t) tùy thuộc vào k và Λ, tuy nhiên nó sở hữu một trong những đặc thù tổng quát tháo. Thứ nhất và cần thiết nhất, tỷ trọng dịch gửi phỏng lâu năm R của Vũ trụ sẽ không còn thay đổi chỉ khi nếu như Vũ trụ là đẳng phía tuyệt đối hoàn hảo với phỏng cong toàn phần dương (k=1) và sở hữu một độ quý hiếm đúng mực về tỷ lệ ở mọi chỗ, như được phen trước tiên chỉ ra rằng bởi vì Albert Einstein.[117] Dù thế, tình trạng thăng bằng này là sai trái định: cũng chính vì những để ý đã cho chúng ta thấy Vũ trụ sở hữu vật hóa học phân bổ bất như nhau bên trên phạm vi nhỏ, R cần thay cho thay đổi theo đuổi thời hạn. Khi R thay cho thay đổi, từng khoảng cách không khí nhập Vũ trụ cũng thay cho thay đổi tương ứng; dẫn cho tới sở hữu một sự giãn nở hoặc thu hẹp bên trên tổng thể của không khí Vũ trụ. Hiệu ứng này phân tích và lý giải mang lại việc để ý thấy những thiên hà nhịn nhường như đang được lùi rời khỏi xa xăm đối với nhau; cũng chính vì không khí đằm thắm bọn chúng đang được giãn nở ra. Sự giãn nở của không khí cũng phân tích và lý giải nguyên do vì thế sao nhị thiên hà hoàn toàn có thể ở cách nhau chừng 40 tỷ năm độ sáng, tuy vậy bọn chúng hoàn toàn có thể tạo hình ở 1 thời điểm nào là cơ cách đó sát 13,8 tỷ năm[121] và ko lúc nào hoạt động đạt cho tới vận tốc độ sáng.

Xem thêm: Nước ép cà rốt giảm cân: Làm ngay thổi bay mỡ thừa!

Thứ nhị, trong những nghiệm sở hữu một đặc điểm này là tồn bên trên kỳ dị thú vị nhập quá khứ, khi R tiến bộ cho tới 0 và tích điện và vật hóa học sở hữu tỷ lệ rộng lớn vô hạn. có vẻ như Điểm sáng này là biến động cũng chính vì ĐK biên thuở đầu nhằm giải phương trình vi phân riêng biệt phần dựa vào fake sử về tính chất như nhau và đẳng phía (nguyên lý ngoài trái đất học) và chỉ xét cho tới tương tác thú vị. Tuy nhiên, toan lý kỳ dị Penrose–Hawking minh chứng rằng Điểm sáng kỳ dị này xuất hiện tại trong mỗi ĐK cực kỳ tổng quát tháo. Do vậy, theo đuổi phương trình ngôi trường Einstein, R lớn mạnh nhanh gọn từ 1 tình trạng giá buốt quánh tột cùng, xuất hiện tại ngay lập tức ngay tắp lự sau kỳ dị thú vị (tức khi R có mức giá trị nhỏ hữu hạn); đó là đặc thù cơ phiên bản của quy mô Vụ Nổ Lớn của Vũ trụ. Để hiểu thực chất kỳ dị thú vị của Big Bang yên cầu một lý thuyết lượng tử về thú vị, nhưng mà vẫn chưa tồn tại lý thuyết nào là thành công xuất sắc hoặc được xác nhận bởi vì thực nghiệm.[122]

Thứ tía, chỉ số phỏng cong k xác lập vệt của phỏng cong không khí khoảng của không-thời gian[119] bên trên những khoảng cách rộng lớn (lớn rộng lớn khoảng tầm 1 tỷ năm ánh sáng). Nếu k=1, phỏng cong là dương và Vũ trụ hoàn toàn có thể tích hữu hạn.[123] Những ngoài trái đất như vậy được tưởng tượng là 1 mặt mũi cầu 3 chiều nhúng nhập một không khí tứ chiều. trái lại, nếu như k bởi vì 0 hoặc âm, Vũ trụ hoàn toàn có thể tích vô hạn.[123] Có một cảm biến phản trực quan này là nhịn nhường như 1 ngoài trái đất rộng lớn vô hạn được dẫn đến tức thì kể từ thời khắc Vụ Nổ Lớn khi R=0 và tỷ lệ vô hạn, tuy nhiên điều này và đã được tiên lượng đúng mực bởi vì toán học tập khi k ko bởi vì 1. cũng có thể tưởng tượng một cơ hội tương tự động, một phía phẳng lì rộng lớn vô hạn có tính cong bởi vì 0 và diện tích S rộng lớn vô hạn, trong lúc một hình trụ lâu năm vô hạn sở hữu độ cao thấp hữu hạn theo đuổi một phía và một hình xuyến sở hữu cả nhị đều là hữu hạn. Vũ trụ với quy mô hình dáng xuyến sở hữu đặc thù giống như với Vũ trụ thường thì với ĐK biên tuần trả (periodic boundary conditions).

Số phận sau nằm trong của ngoài trái đất vẫn còn đó là 1 thắc mắc hé, cũng chính vì nó dựa vào đa phần nhập chỉ số phỏng cong k và hằng số ngoài trái đất Λ. Nếu tỷ lệ Vũ trụ là đầy đủ đậm quánh, k tiếp tục hoàn toàn có thể bởi vì +1, đồng nghĩa với việc phỏng cong khoảng của chính nó phần lớn là dương và Vũ trụ sau cuối tiếp tục tái mét suy sụp nhập Vụ Co Lớn,[124] và hoàn toàn có thể chính thức một ngoài trái đất mới nhất kể từ Vụ Nẩy Lớn (Big Bounce). trái lại, nếu như Vũ trụ ko đầy đủ đậm quánh, k tiếp tục bởi vì 0 hoặc −1 và Vũ trụ tiếp tục giãn nở mãi mãi, giá buốt dần dần cút và sau cuối đạt cho tới Vụ ngừng hoạt động rộng lớn và chết choc sức nóng của ngoài trái đất.[117] Các số liệu thời điểm hiện tại đã cho chúng ta thấy vận tốc giãn nở của Vũ trụ ko tách dần dần, mà hoàn toàn trái ngược tăng dần; nếu như quy trình này kéo dãn dài mãi, Vũ trụ sau cuối tiếp tục đạt cho tới Vụ Xé Lớn (Big Rip). Trên mặt mũi quan lại trắc, Vũ trụ nhịn nhường như sở hữu hình dáng học tập phẳng lì (k = 0), và tỷ lệ khoảng của chính nó cực kỳ sát với độ quý hiếm cho tới hạn đằm thắm kĩ năng tái mét suy sụp và giãn nở mãi mãi.[125]

Các thiên hà qua loa quy mô 3 chiều của hình ảnh chụp Hubble Ultra Deep Field

Xem thêm[sửa | sửa mã nguồn]

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

  1. ^ a b c Planck Collaboration (2015). “Planck năm ngoái results. XIII. Cosmological parameters (See Table 4 on page 31 of pfd)”. arXiv:1502.01589.
  2. ^ Paul Davies (2006). The Goldilocks Enigma. First Mariner Books. tr. 43ff. ISBN 978-0-618-59226-5. Truy cập ngày một mon 7 năm 2013.
  3. ^ a b NASA/WMAP Science Team (ngày 24 mon một năm 2014). “Universe 101: What is the Universe Made Of?”. NASA. Truy cập ngày 17 mon hai năm 2015.
  4. ^ a b Fixsen, D. J. (2009). “The Temperature of the Cosmic Microwave Background”. The Astrophysical Journal. 707 (2): 916–920. arXiv:0911.1955. Bibcode:2009ApJ...707..916F. doi:10.1088/0004-637X/707/2/916.
  5. ^ a b c “First Planck results: the Universe is still weird and interesting”. Matthew Francis. Ars technica. ngày 21 mon 3 năm 2013. Truy cập ngày 21 mon 8 năm 2015.
  6. ^ NASA/WMAP Science Team (ngày 24 mon một năm 2014). “Universe 101: Will the Universe expand forever?”. NASA. Truy cập ngày 16 tháng bốn năm 2015.
  7. ^ “Universe”. NASA. Bản gốc tàng trữ ngày 14 mon 11 năm 2016. Truy cập ngày 26 mon 10 năm 2018.
  8. ^ “Định nghĩa của universe”. Oxforddictionaries. Bản gốc tàng trữ ngày 27 mon 10 năm 2018. Truy cập ngày 26 mon 10 năm 2018.
  9. ^ Universe. Webster's New World College Dictionary, Wiley Publishing, Inc. 2010.
  10. ^ “Universe”. Dictionary.com. Truy cập ngày 21 mon 9 năm 2012.
  11. ^ “Universe”. Merriam-Webster Dictionary. Truy cập ngày 21 mon 9 năm 2012.
  12. ^ Zeilik, Michael; Gregory, Stephen A. (1998). Introductory Astronomy & Astrophysics (ấn phiên bản 4). Saunders College Publishing. ISBN 0030062284. The totality of all space and time; all that is, has been, and will be.
  13. ^ a b Brian Greene (2011). The Hidden Reality. Alfred A. Knopf.
  14. ^ Dold-Samplonius, Yvonne (2002). From Trung Quốc to tướng Paris: 2000 Years Transmission of Mathematical Ideas. Franz Steiner Verlag.
  15. ^ Thomas F. Glick; Steven Livesey; Faith Wallis. Medieval Science Technology and Medicine: An Encyclopedia. Routledge.
  16. ^ Hawking, Stephen (1988). A Brief History of Time. Bantam Books. tr. 125. ISBN 0-553-05340-X.
  17. ^ a b “The Nobel Prize in Physics 2011”. Truy cập ngày 16 tháng bốn năm 2015.
  18. ^ Ellis, George F.R.; U. Kirchner; W.R. Stoeger (2004). “Multiverses and physical cosmology”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 347 (3): 921–936. arXiv:astro-ph/0305292. Bibcode:2004MNRAS.347..921E. doi:10.1111/j.1365-2966.2004.07261.x.
  19. ^ Palmer, Jason. (2011-08-03) Đài truyền hình BBC News – 'Multiverse' theory suggested by microwave background. Truy cập 2011-11-28.
  20. ^ 全国科学技术名词审定委员会, 《天文学史名词》. 《中国科技术语》, 第2期, năm 2009, trang 19.
  21. ^ Paul Copan; William Lane Craig (2004). Creation Out of Nothing: A Biblical, Philosophical, and Scientific Exploration. Baker Academic. tr. 220. ISBN 9780801027338.
  22. ^ Alexander Bolonkin (tháng 11 năm 2011). Universe, Human Immortality and Future Human Evaluation. Elsevier. tr. 3–. ISBN 978-0-12-415801-6.
  23. ^ Duco A. Schreuder (ngày 3 mon 12 năm 2014). Vision and Visual Perception. Archway Publishing. tr. 135–. ISBN 978-1-4808-1294-9.
  24. ^ Tegmark, Max. “The Mathematical Universe”. Foundations of Physics. 38 (2): 101–150. arXiv:0704.0646. Bibcode:2008FoPh...38..101T. doi:10.1007/s10701-007-9186-9. a short version of which is available at Shut up and calculate. (in reference to tướng David Mermin's famous quote "shut up and calculate" [1] Lưu trữ bên trên Portuguese Web Archive
  25. ^ Jim Holt (2012). Why Does the World Exist?. Liveright Publishing. tr. 308.
  26. ^ Timothy Ferris (1997). The Whole Shebang: A State-of-the-Universe(s) Report. Simon & Schuster. tr. 400.
  27. ^ Joseph Silk (2009). Horizons of Cosmology. Templeton Pressr. tr. 208.
  28. ^ Simon Singh (2005). Big Bang: The Origin of the Universe. Harper Perennial. tr. 560.
  29. ^ C. Sivaram (1986). “Evolution of the Universe through the Planck epoch”. Astrophysics & Space Science. 125: 189. Bibcode:1986Ap&SS.125..189S. doi:10.1007/BF00643984.
  30. ^ “The Standard Cosmology”. Jeff Filippini. Berkeley Cosmology Group. 2005. Bản gốc tàng trữ ngày 23 mon 6 năm 2016. Truy cập ngày 15 mon 12 năm 2015.
  31. ^ Steven Weinberg, The first three minutes, Basic Books, 1993, tr 107
  32. ^ Weiss, Achim. “Big Bang Nucleosynthesis: Cooking up the first light elements”. Einstein Online. Bản gốc tàng trữ ngày 8 mon hai năm 2007. Truy cập ngày 15 mon 12 năm 2015.
  33. ^ Edward Wright (2012). “Big Bang Nucleonsynthesis”. Astronomy department, UCLA. Truy cập ngày 17 mon 12 năm 2015.
  34. ^ J. Beringer (Particle Data Group), "Big-Bang cosmology" Phys. Rev. D86, 010001 (2012): (21.43)
  35. ^ “Overview of BBN”. White, Martin. Berkeley Astronomy department, University of California. Truy cập ngày 15 mon 12 năm 2015.
  36. ^ “History of cosmic structure formation”. ESA. Truy cập ngày 15 mon 12 năm 2015.
  37. ^ Ryden, Barbara, "Introduction to tướng Cosmology", 2006, phương trình 6.41
  38. ^ Richard B. Larson and Volker Bromm (tháng 3 năm 2002). “The First Stars in the Universe”. Scientific American.
  39. ^ Ryden, Barbara, "Introduction to tướng Cosmology", 2006, phương trình 6.33
  40. ^ Brill, Dieter; Jacobsen, Ted (2006). “Spacetime and Euclidean geometry”. General Relativity and Gravitation. 38: 643. arXiv:gr-qc/0407022. Bibcode:2006GReGr..38..643B. doi:10.1007/s10714-006-0254-9.
  41. ^ “Antimatter”. Particle Physics and Astronomy Research Council. ngày 28 mon 10 năm 2003. Lưu trữ phiên bản gốc ngày 7 mon 3 năm 2004. Truy cập ngày 10 mon 8 năm 2006.Quản lý CS1: bot: tình trạng URL thuở đầu ko rõ ràng (liên kết)
  42. ^ Landau & Lifshitz (1975, tr. 361): "It is interesting to tướng note that in a closed space the total electric charge must be zero. Namely, every closed surface in a finite space encloses on each side of itself a finite region of space. Therefore the flux of the electric field through this surface is equal, on th eone hand, to tướng the total charge located in the interior of the surface, and on the other hand to tướng the total charge outside of it, with opposite sign. Consequently, the sum of the charges on the two sides of the surface is zero."
  43. ^ Margalef-Bentabol, Berta; Margalef-Bentabol, Juan; Cepa, Jordi (ngày 8 mon hai năm 2013). “Evolution of the cosmological horizons in a universe with countably infinitely many state equations”. Journal of Cosmology and Astroparticle Physics. 015. 2013 (02). arXiv:1302.2186. Bibcode:2013JCAP...02..015M. doi:10.1088/1475-7516/2013/02/015.
  44. ^ Edward Robert Harrison (2000). Cosmology: the science of the universe. Cambridge University Press. tr. 447–. ISBN 978-0-521-66148-5. Truy cập ngày 01/05 năm 2011.
  45. ^ Andrew R. Liddle; David Hilary Lyth (ngày 13 tháng bốn năm 2000). Cosmological inflation and large-scale structure. Cambridge University Press. tr. 24–. ISBN 978-0-521-57598-0. Truy cập ngày 01/05 năm 2011.
  46. ^ “What is the Ultimate Fate of the Universe?”. National Aeronautics and Space Administration. NASA. Truy cập ngày 23 mon 8 năm 2015.
  47. ^ a b Luminet, Jean-Pierre; Weeks, Jeffrey R.; Riazuelo, Alain; Lehoucq, Roland; Uzan, Jean-Philippe (ngày 9 mon 10 năm 2003). “Dodecahedral space topology as an explanation for weak wide-angle temperature correlations in the cosmic microwave background”. Nature. 425 (6958): 593–5. arXiv:astro-ph/0310253. Bibcode:2003Natur.425..593L. doi:10.1038/nature01944. PMID 14534579.
  48. ^ Roukema, Boudewijn; Zbigniew Buliński; Agnieszka Szaniewska; Nicolas E. Gaudin (2008). “A test of the Poincare dodecahedral space topology hypothesis with the WMAP CMB data”. Astronomy and Astrophysics. 482 (3): 747. arXiv:0801.0006. Bibcode:2008A&A...482..747L. doi:10.1051/0004-6361:20078777.
  49. ^ Aurich, Ralf; Lustig, S.; Steiner, F.; Then, H. (2004). “Hyperbolic Universes with a Horned Topology and the CMB Anisotropy”. Classical and Quantum Gravity. 21 (21): 4901–4926. arXiv:astro-ph/0403597. Bibcode:2004CQGra..21.4901A. doi:10.1088/0264-9381/21/21/010.
  50. ^ Planck collaboration (2014). “Planck 2013 results. XVI. Cosmological parameters”. Astronomy & Astrophysics. arXiv:1303.5076. Bibcode:2014A&A...571A..16P. doi:10.1051/0004-6361/201321591.
  51. ^ “Planck reveals 'almost perfect' universe”. Michael Banks. Physics World. ngày 21 mon 3 năm 2013. Truy cập ngày 21 mon 3 năm 2013.
  52. ^ Andrew R. Liddle and Marina Cortês (2013). “Cosmic Microwave Background Anomalies in an Open Universe”. Phys. Rev. Lett. 111 (111302). arXiv:1306.5698. doi:10.1103/PhysRevLett.111.111302.
  53. ^ Marcus Yoo (2011). “Unexpected Connections” (PDF). Engineering and Science. Caltech. 74:1: 30. ISSN 0013-7812.
  54. ^ McCall, Storrs (1994). A Model of the Universe: Space-time, Probability, and Decision. Oxford University. tr. 23.
  55. ^ Michio Kaku (ngày 11 mon 3 năm 2008). Physics of the Impossible: A Scientific Exploration into the World of Phasers, Force Fields, Teleportation, and Time Travel. Knopf Doubleday Publishing Group. tr. 202–. ISBN 978-0-385-52544-2.
  56. ^ Christopher Crockett (ngày đôi mươi mon hai năm 2013). “What is a light-year?”. EarthSky.
  57. ^ Rindler, p. 196.
  58. ^ Christian, Eric; Samar, Safi-Harb. “How large is the Milky Way?”. Truy cập ngày 28 mon 11 năm 2007.
  59. ^ I. Ribas (2005). “First Determination of the Distance and Fundamental Properties of an Eclipsing Binary in the Andromeda Galaxy”. Astrophysical Journal. 635 (1): L37–L40. arXiv:astro-ph/0511045. Bibcode:2005ApJ...635L..37R. doi:10.1086/499161.
    McConnachie, A. W. (2005). “Distances and metallicities for 17 Local Group galaxies”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 356 (4): 979–997. arXiv:astro-ph/0410489. Bibcode:2005MNRAS.356..979M. doi:10.1111/j.1365-2966.2004.08514.x.
  60. ^ “How can space travel faster phàn nàn the tốc độ of light?”. Vannesa Janek. Universe Today. ngày đôi mươi mon hai năm 2015. Truy cập ngày 6 mon 6 năm 2015.
  61. ^ “Is faster-than-light travel or communication possible? Section: Expansion of the Universe”. Philip Gibbs. 1997. Truy cập ngày 6 mon 6 năm 2015.
  62. ^ Phil Berardelli (ngày 25 mon 3 năm 2010). “Galaxy Collisions Give Birth to tướng Quasars”. Science News.
  63. ^ Riess, Adam G. year=1998. “Observational evidence from supernovae for an accelerating universe and a cosmological constant”. Astronomical J. 116 (3): 1009–38. arXiv:astro-ph/9805201. Bibcode:1998AJ....116.1009R. doi:10.1086/300499.
  64. ^ Perlmutter, S. journal=Astrophysical Journal (1999). “Measurements of Omega and Lambda from 42 high redshift supernovae”. 517 (2): 565–86. arXiv:astro-ph/9812133. Bibcode:1999ApJ...517..565P. doi:10.1086/307221.
  65. ^ Sean Carroll và Michio Kaku (2014). How the Universe Works 3. End of the Universe. Discovery Channel.
  66. ^ Overbye, Dennis (ngày 11 mon 10 năm 2003). “A 'Cosmic Jerk' That Reversed the Universe”. New York Times.
  67. ^ Schutz, Bernard (ngày 31 mon 5 năm 2009). A First Course in General Relativity (ấn phiên bản 2). Cambridge University Press. tr. 142& 171. ISBN 0-521-88705-4.
  68. ^ WMAP Mission: Results – Age of the Universe. Map.gsfc.nasa.gov. Truy cập 2011-11-28.
  69. ^ Luminet, Jean-Pierre; Boudewijn F. Roukema (1999). “Topology of the Universe: Theory and Observations”. Proceedings of Cosmology School held at Cargese, Corsica, August 1998. arXiv:astro-ph/9901364.
  70. ^ Janna Levin, Evan Scannapieco and Joseph Silk (1998). “The topology of the universe: the biggest manifold of them all”. Classical and Quantum Gravity. 15 (9). arXiv:gr-qc/9803026. doi:10.1088/0264-9381/15/9/015.
  71. ^ Lachièze-Rey, M., Luminet, J.P. (1995). “Cosmic Topology”. Physics Reports. 254 (3): 135-214. arXiv:gr-qc/9605010. doi:10.1016/0370-1573(94)00085-H.Quản lý CS1: nhiều tên: list người sáng tác (liên kết)
  72. ^ Fritzsche, Hellmut. “electromagnetic radiation | physics”. Encyclopedia Britannica. tr. 1. Truy cập ngày 26 mon 7 năm 2015.
  73. ^ “Physics 7:Relativity, SpaceTime and Cosmology” (PDF). Physics 7:Relativity, SpaceTime and Cosmology. University of California Riverside. Bản gốc (PDF) tàng trữ ngày 5 mon 9 năm 2015. Truy cập ngày 26 mon 7 năm 2015.
  74. ^ “Physics - for the 21st Century”. www.learner.org. Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics Annenberg Learner. Bản gốc tàng trữ ngày 7 mon 9 năm 2015. Truy cập ngày 27 mon 7 năm 2015.
  75. ^ Redd,SPACE.com, Nola Taylor. “It's Official: The Universe Is Dying Slowly”. Truy cập ngày 11 mon 8 năm 2015.
  76. ^ “RIP Universe - Your Time Is Coming… Slowly | Video”. Will Parr ngày truy vấn = ngày đôi mươi mon 8 năm 2015. Space.com. Bản gốc tàng trữ ngày 13 mon 8 năm năm ngoái.
  77. ^ “Dark matter - A history shapes by dark force”. Timothy Ferris. National Geographic. 2015. Truy cập ngày 30 mon 12 năm 2015.
  78. ^ a b Sean Carroll, Ph.D., Cal Tech, 2007, The Teaching Company, Dark Matter, Dark Energy: The Dark Side of the Universe, Guidebook Part 2 page 46, Accessed Oct. 7, 2013, "...dark matter: An invisible, essentially collisionless component of matter that makes up about 25 percent of the energy mật độ trùng lặp từ khóa of the universe... it's a different kind of particle... something not yet observed in the laboratory..."
  79. ^ a b Peebles, P.. J. E. & Ratra, Bharat (2003). “The cosmological constant and dark energy”. Reviews of Modern Physics. 75 (2): 559–606. arXiv:astro-ph/0207347. Bibcode:2003RvMP...75..559P. doi:10.1103/RevModPhys.75.559.
  80. ^ Mandolesi first1 = N. (1986). “Large-scale homogeneity of the Universe measured by the microwave background”. Nature. 319 (6056): 751–753. doi:10.1038/319751a0.
  81. ^ “The Structure of the Universe”.
  82. ^ Mackie, Glen (ngày 1 mon hai năm 2002). “To see the Universe in a Grain of Taranaki Sand”. Swinburne University. Truy cập ngày đôi mươi mon 12 năm 2006.
  83. ^ “Unveiling the Secret of a Virgo Dwarf Galaxy”. ESO. ngày 3 mon 5 năm 2000. Bản gốc tàng trữ ngày 13 mon 7 năm 2015. Truy cập ngày 3 mon một năm 2007.
  84. ^ “Hubble's Largest Galaxy Portrait Offers a New High-Definition View”. NASA. ngày 28 mon hai năm 2006. Truy cập ngày 3 mon một năm 2007.
  85. ^ “Earth's new address: 'Solar System, Milky Way, Laniakea'”. Elizabeth Gibney. Nature. ngày 3 mon 9 năm 2014. Truy cập ngày 21 mon 8 năm 2015.
  86. ^ “Local Group”. Fraser Cain. Universe Today. ngày 4 mon 5 năm 2009. Truy cập ngày 21 mon 8 năm 2015.
  87. ^ “Astronomers discover largest known structure in the universe is... a big hole”. The Guardian. ngày đôi mươi tháng bốn năm năm ngoái.
  88. ^ “Content of the Universe - WMAP 9yr Pie Chart”. wmap.gsfc.nasa.gov. Truy cập ngày 26 mon 7 năm 2015.
  89. ^ Rindler (1977), tr. 202.
  90. ^ Andrew Liddle (2003). An Introduction to tướng Modern Cosmology (2nd ed.). John Wiley & Sons. ISBN 978-0-470-84835-7.. p. 2.
  91. ^ Livio, Mario (2001). The Accelerating Universe: Infinite Expansion, the Cosmological Constant, and the Beauty of the Cosmos. John Wiley and Sons. tr. 53. Truy cập ngày 31 mon 3 năm 2012.
  92. ^ Peebles, P.. J. E. and Ratra, Bharat (2003). “The cosmological constant and dark energy”. Reviews of Modern Physics. 75 (2): 559–606. arXiv:astro-ph/0207347. Bibcode:2003RvMP...75..559P. doi:10.1103/RevModPhys.75.559.Quản lý CS1: nhiều tên: list người sáng tác (liên kết)
  93. ^ Paul J. Steinhardt, Neil Turok (2006). “Why the cosmological constant is small and positive”. Science. 312 (5777): 1180-1183. arXiv:astro-ph/0605173. doi:10.1126/science.1126231.Quản lý CS1: dùng thông số người sáng tác (liên kết)
  94. ^ “Dark Energy”. Hyperphysics. Truy cập ngày 4 mon một năm 2014.
  95. ^ Sean M. Carroll (2001). “The cosmological constant”. Living Reviews in Relativity. 4. Bản gốc tàng trữ ngày 13 mon 10 năm 2006. Truy cập ngày 28 mon 9 năm 2006.
  96. ^ “Planck captures portrait of the young Universe, revealing earliest light”. University of Cambridge. ngày 21 mon 3 năm 2013. Truy cập ngày 21 mon 3 năm 2013.
  97. ^ P. Davies (1992). The New Physics: A Synthesis. Cambridge University Press. tr. 1. ISBN 0-521-43831-4.
  98. ^ G. 't Hooft (1997). In tìm kiếm of the ultimate building blocks. Cambridge University Press. tr. 6. ISBN 0-521-57883-3.
  99. ^ Clayton, Donald D. (1983). Principles of Stellar Evolution and Nucleosynthesis. The University of Chicago Press. tr. 362–435. ISBN 0-226-10953-4.
  100. ^ Veltman, Martinus (2003). Facts and Mysteries in Elementary Particle Physics. World Scientific. ISBN 981-238-149-X.
  101. ^ a b Sylvie Braibant; Giorgio Giacomelli; Maurizio Spurio (2012). Particles and Fundamental Interactions: An Introduction to tướng Particle Physics (ấn phiên bản 2). Springer. tr. 1–3. ISBN 978-94-007-2463-1.
  102. ^ Close, Frank (2012). Particle Physics: A Very Short Introduction. Oxford University Press. ISBN 978-0192804341.
  103. ^ a b R. Oerter (2006). The Theory of Almost Everything: The Standard Model, the Unsung Triumph of Modern Physics . Penguin Group. tr. 2. ISBN 0-13-236678-9.
  104. ^ Onyisi, P.. (ngày 23 mon 10 năm 2012). “Higgs boson FAQ”. Đại học tập Texas ATLAS group. Truy cập ngày 8 mon một năm 2013.
  105. ^ Strassler, M. (ngày 12 mon 10 năm 2012). “The Higgs FAQ 2.0”. ProfMattStrassler.com. Truy cập ngày 8 mon một năm 2013. [Q] Why vì thế particle physicists care so sánh much about the Higgs particle?
    [A] Well, actually, they don’t. What they really care about is the Higgs field, because it is so important. [emphasis in original]
  106. ^ Steven Weinberg. Dreams of a Final Theory: The Scientist's Search for the Ultimate Laws of Nature. Knopf Doubleday Publishing Group. ISBN 978-0-307-78786-6.
  107. ^ a b Allday, Jonathan (2002). Quarks, Leptons and the Big Bang . IOP Publishing. ISBN 0-7503-0806-0.
  108. ^ “Lepton (physics)”. Encyclopædia Britannica. Truy cập ngày 29 mon 9 năm 2010.
  109. ^ Harari, H. (1977). “Beyond charm”. Trong Balian, R.; Llewellyn-Smith, C.H. (biên tập). Weak and Electromagnetic Interactions at High Energy, Les Houches, France, Jul 5- Aug 14, 1976. Les Houches Summer School Proceedings. 29. North-Holland Publishing Company. tr. 613.
  110. ^ Harari H. (1977). “Three generations of quarks and leptons” (PDF). Trong E. khẩn khoản Goeler, Weinstein R. (biên tập). Proceedings of the XII Rencontre de Moriond. tr. 170. SLAC-PUB-1974.
  111. ^ “Experiment confirms famous physics model”. MIT News Office. ngày 18 tháng bốn trong năm 2007.
  112. ^ “Thermal history of the Universe and early growth of mật độ trùng lặp từ khóa fluctuations” (PDF). Guinevere Kauffmann. Max Planck Institute for Astrophysics. Truy cập ngày 6 mon một năm 2016.
  113. ^ “First few mintues”. Eric Chaisson. Havard Smithsonian Center for Astrophysics. Truy cập ngày 6 mon một năm 2016.
  114. ^ “Timeline of the Big Bang”. The physics of the Universe. Truy cập ngày 6 mon một năm 2016.
  115. ^ a b c d Zeilik, Michael; Gregory, Stephen A. (1998). “25-2”. Introductory Astronomy & Astrophysics (ấn phiên bản 4). Saunders College Publishing. ISBN 0030062284.
  116. ^ Raine & Thomas (2001, tr. 12)
  117. ^ a b Raine & Thomas (2001, tr. 66)
  118. ^ Friedmann A. (1922). “Über die Krümmung des Raumes” (PDF). Zeitschrift für Physik. 10 (1): 377–386. Bibcode:1922ZPhy...10..377F. doi:10.1007/BF01332580.
  119. ^ “Cosmic Detectives”. The European Space Agency (ESA). ngày 2 tháng bốn năm 2013. Truy cập ngày 15 tháng bốn năm 2013.
  120. ^ Raine & Thomas (2001, tr. 122–123)
  121. ^ a b Raine & Thomas (2001, tr. 70)
  122. ^ Raine & Thomas (2001, tr. 84)
  123. ^ Raine & Thomas (2001, tr. 88, 110–113)

Đọc thêm[sửa | sửa mã nguồn]

  • Albert Einstein (1952). Relativity: The Special and the General Theory (Fifteenth Edition). ISBN 0-517-88441-0
  • Bartel (1987). “The Heliocentric System in Greek, Persian and Hindu Astronomy”. Annals of the Thành Phố New York Academy of Sciences. 500 (1): 525–545. Bibcode:1987NYASA.500..525V. doi:10.1111/j.1749-6632.1987.tb37224.x.
  • Landau, Lev, Lifshitz, E.M. (1975). The Classical Theory of Fields (Course of Theoretical Physics, Vol. 2) (ấn phiên bản 4). New York: Pergamon Press. tr. 358–397. ISBN 978-0-08-018176-9.Quản lý CS1: nhiều tên: list người sáng tác (liên kết)
  • Liddell, H. G. and Scott, R. (1968). A Greek-English Lexicon. Oxford University Press. ISBN 0-19-864214-8.Quản lý CS1: nhiều tên: list người sáng tác (liên kết)
  • Misner, C.W., Thorne, Kip, Wheeler, J.A. (1973). Gravitation. San Francisco: W. H. Freeman. tr. 703–816. ISBN 978-0-7167-0344-0.Quản lý CS1: nhiều tên: list người sáng tác (liên kết)
  • Rindler, W. (1977). Essential Relativity: Special, General, and Cosmological. New York: Springer Verlag. tr. 193–244. ISBN 0-387-10090-3.
  • Weinberg, S. (1993). The First Three Minutes: A Modern View of the Origin of the Universe (ấn phiên bản 2). New York: Basic Books. ISBN 978-0-465-02437-7. OCLC 28746057. For lắc readers.
  • Nussbaumer, Harry; Bieri, Lydia; Sandage, Allan (2009). Discovering the Expanding Universe. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-51484-2.

Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]

  • Vũ trụ bên trên Từ điển bách khoa Việt Nam
  • Universe (astronomy) bên trên Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)
  • Weisstein, Eric W., "Gigantic Prime", MathWorld.
  • Khái niệm Vũ trụ nhập toán học tập bên trên trang PlanetMath
  • How old is the Universe at WMAP-NASA
  • My So-Called Universe by Jim Holt, on various arguments for and against an infinite Universe and parallel universes.
  • Parallel Universes by Max Tegmark.
  • Why Does Anything Exist?
  • Cosmic Evolution is a multi-media trang web site that explores the cosmic-evolutionary scenario from big bang to tướng humankind.